Dit is een realiteit en een doelstelling in elk onderwijssysteem. Maar het is niet altijd voor de hand liggend hoe scholen het beste met meertalige leerlingen kunnen omgaan. Basisschoolleerkrachten zijn op zoek naar effectieve strategieën om meertaligheid beter te onderkennen en om er beter gebruik van te maken. Ook in Fryslân, waar meertaligheid zich tot nu toe beperkte tot twee- en drietalig onderwijs (Fries, Nederlands en Engels), hebben leerkrachten vandaag de dag in toenemende mate te maken met een instroom van anderstalige leerlingen.

Het Meer kansen Met Meertaligheid (3M) project ontwikkelde en implementeerde een innovatieve aanpak voor meertalig onderwijs in het primair onderwijs gericht op:

• minder taalscheiding tussen de voertaal in het onderwijs (Nederlands, Fries en Engels)
• waardering van migrantentalen
• meer gebruik van Engels en Fries naast het Nederlands

In dit project werkten 12 scholen, 24 leerkrachten, pabo-docenten en -studenten en onderzoekers van het lectoraat Meertaligheid & Geletterdheid samen. Het 3M-project biedt leerkrachten handvatten voor het omgaan met meertaligheid in de klas. Daarnaast beoogt het project de attitudes van leerlingen en leerkrachten ten aanzien van het leren van minderheids- en migrantentalen en meertaligheid positief beïnvloeden.

In het EU-beleid is verankerd dat elke burger in de Europese Unie meertalig moet worden (COM, 2008). Vooralsnog zijn echter niet alle typen van meertaligheid in de alledaagse praktijk van leerkrachten erkend als een aanwinst voor het leren. Vooral de migrantentalen worden op school genegeerd of verboden (Pulinx, Van Avermaet & Agirdag, 2015). Families worden zelfs beïnvloed om minder in hun thuistalen te communiceren, wat negatieve gevolgen voor de taal- en cognitieve ontwikkeling kan hebben (Bialystok, 2001).

Volgens taalontwikkelingsdeskundige Jim Cummins (2001, p. 19):

“To reject a child’s language in the school is to reject the child.”

De vraag voor basisschoolleerkrachten is echter: hoe kunnen we met verschillende talen omgaan zodat alle leerlingen in hun taalontwikkeling kunnen worden ondersteund? Uit internationaal onderzoek blijkt dat daarvoor niet alleen een positieve attitude ten aanzien van de talen van de leerlingen nodig is, maar dat ook kennis over meertalige taalontwikkeling en praktische vaardigheden om die kennis didactisch toe te kunnen passen een voorwaarde is.

Om hier een mogelijk antwoord op te geven, ontwikkelden wij verschillende activiteiten gebaseerd op een ‘holistisch model voor meertaligheid in het onderwijs’. Dit model gaat uit van een continuüm van vijf meertalige benaderingen: van het waarderen van taal tot het gebruik ervan. Bij ‘taalbewustzijn’ draait het om de bewustwording van talen in de omgeving en het reflecteren op het begrip taal. Bij ‘taalvergelijking’ draait het om de bewustwording van overeenkomsten en verschillen tussen talen, bijvoorbeeld op p orthografisch (spelling), fonetisch (klank) en/of semantisch (betekenis) niveau. Bij ‘receptieve meertaligheid’ (ook wel ‘luistertaal’, Ten Thije, 2010) spreken mensen met verschillende talige achtergronden beiden hun eigen taal spreken en proberen elkaar toch te verstaan. Bij deze vorm van asymmetrische communicatie gaat het om de ontwikkeling van receptieve vaardig- heden en het oefenen van taalleerstrategieën. Bij ‘CLIL’ (Content and Language Integrated Learning) wordt het leren van een vreemde taal met het leren van een zaakvak gecombineerd. Tenslotte worden bij de benadering ‘immersie’ verschillende talen als voertaal gebruikt. Bijvoorbeeld Friesland het Fries, het Engels en het Nederlands. Bij alle benaderingen kan gebruik worden gemaakt van translanguaging. Dat is het gebruik van meerdere talen, stijlen en registers tegelijkertijd, zonder duidelijke grenzen. Denk bijvoorbeeld aan een les waarbij de instructietaal Nederlands is, maar er regelmatig woorden in het Arabisch op het bord staan, waardoor de thuistaal van leerlingen als hulpmiddel wordt gebruikt om Nederlandse woorden bij reeds bekende concepten te leren. Alle benaderingen zijn geformuleerd vanuit het perspectief van functioneel meertalig leren (FML; Slembrouck, Van Avermaet & Van Gorp, 2018), dat inhoudt dat alle talen en variëteiten die leerlingen mee naar school brengen in hun voordeel kunnen worden benut in hun leerprocessen en ontwikkeling. Positief gebruikmaken van de talige diversiteit in de klas, dus. 

Het 3M-project heeft verschillende producten opgeleverd, de 3M-toolbox, de 3M-videobox en de online leeromgeving e3M.

3M-toolbox

De 3M-toolbox is een open online toolbox en bevat meertalige les- en projectplannen met bijbehorende materialen die als pdf te downloaden zijn. De activiteiten zijn ingedeeld op 1) leeftijd (onder-, midden- en bovenbouw), 2) op taal- of zaakvak (ingedeeld op kerndoelen PO) en 3) op vaardigheid (luisteren, spreken, lezen, schrijven). De 3M-toolbox is hier te vinden: www.3Mproject.nl/toolbox

3M-videobox

De 3M-videobox bevat didactische video’s die als voorbeeld en als begeleiding dienen bij de activiteiten uit de 3M-toolbox en zijn gebaseerd op het holistisch model voor meertaligheid in het onderwijs. In de 3M-videobox zijn 10 theoretische en praktische kennisclips te vinden. De vijf theoretische kennisclips gaan in op de theorie van enkele benaderingen uit het model. De vijf praktische kennisclips gaan in op lesvoorbeelden die horen bij deze benaderingen. De 3M-videobox is hier te vinden: …

e3M

e3M is een digitaal en interactief leerplatform voor leerlingen in groepen 5 en 6 met meertalig materiaal rond de thema’s Natuur en Techniek. Vanuit een CLIL-benadering gecombineerd met onderzoekend leren kunnen leerlingen hier aan de slag met inhoud èn taal. In de omgeving kunnen alle talen beluisterd en gelezen worden, kunnen verschillende talen met elkaar vergeleken worden via een split screen en kunnen meertalige spellen gespeeld worden. e3M is momenteel beschikbaar in tien talen (Nederlands, Fries, Engels, Duits, Drents, Tigrinya, Arabisch, Pools, Chinees en Turks) en dit aantal wordt verder uitgebreid. Bekijk de omgeving via een gastaccount (aan te vragen via lectoraatmg@nhlstenden.com) hier https://3m.bloomwise.nl/inloggen

• Duarte, J., & Günther-van der Meij, M.T. (2019). Meer meertaligheid in het basisonderwijs: Ja maar, hoe? Nieuwe inzichten door meertaligheidsprojecten. MeerTaal, 6(2), 14-17.
• Duarte, J., & Günther-van der Meij, M.T. (2018). A holistic model for multilingualism in education. E-JournALL, EuroAmerican Journal of Applied Linguistics and Languages, 5(2), 24-43. doi: 10.21283/2376905X.9.153
• Duarte, J., & Günther-van der Meij, M.T. (2018). Drietalige basisscholen in Friesland: een gouden greep in tijden van toenemende diversiteit? In O. Agirdag & E.-R. Kambel (Eds.), Meertaligheid en onderwijs: Nederlands plus (pp. 90-102). Amsterdam: Boom.
• Duarte, J. (2018). Translanguaging in the context of mainstream multilingual education. International Journal of Multilingualism. doi: 10.1080/14790718.2018.1512607
• Günther-van der Meij, Mirjam, Duarte, Joana & Jellema, Klaske (2019). Holistyske oanpak fan meartalich basis- en fuortset ûnderwiis. In: Riemersma, Alex & Jonkman, Reitze (eds.) Rispje en Siedzje. NHL Stenden Hogeschool.

Voor het 3M project zijn kennisclips opgenomen. Deze zijn hieronder te vinden.

Kennisclip 1a: Receptieve meertaligheid

Kennisclip 1b: Aan de slag met receptieve meertaligheid

Kennisclip 2a: Taalbewustzijn

Kennisclip 2b: Aan de slag met taalbewustzijn

Kennisclip 3a: Taalvergelijking

Kennisclip 3b: Aan de slag met taalvergelijking

Kennisclip 4a: Translanguaging

Kennisclip 4b: Aan de slag met translanguaging